Jawność wynagrodzeń to temat, który budzi coraz większe zainteresowanie zarówno wśród pracodawców, jak i pracowników. W dobie dążenia do równości płac i większej transparentności w relacjach zawodowych, pytania o to, czy wynagrodzenia pracowników są jawne, czy wynagrodzenie to dane wrażliwe, oraz czy informacja o zarobkach jest poufna, stają się coraz bardziej aktualne. W tym artykule przyjrzymy się, na czym polega jawność wynagrodzeń, jakie regulacje prawne obowiązują w Polsce i Unii Europejskiej, oraz jak wygląda praktyka w firmach.
Jawność wynagrodzeń to koncepcja, zgodnie z którą informacje o zarobkach pracowników są dostępne, przynajmniej w określonym zakresie. W praktyce może to oznaczać obowiązek podawania widełek płacowych w ogłoszeniach o pracę, dostępność danych o wynagrodzeniach w firmie lub umożliwienie pracownikom wzajemnego porównywania zarobków.
W teorii jawność wynagrodzeń ma na celu przeciwdziałanie nierównościom płacowym, w szczególności ze względu na płeć. Umożliwia również kontrolowanie polityki płacowej w organizacjach i sprzyja budowaniu zaufania wewnątrz zespołów. Transparentność wynagrodzeń staje się również coraz częściej wymogiem prawnym.
Jawność wynagrodzeń – dyrektywa unijna
W kwietniu 2023 roku Parlament Europejski przyjął tzw. dyrektywę o jawności wynagrodzeń, której celem jest eliminacja nierówności płac ze względu na płeć. Zgodnie z nowymi przepisami, pracodawcy będą zobowiązani do informowania kandydatów o wynagrodzeniu już na etapie rekrutacji. Oznacza to, że jawność wynagrodzeń w ogłoszeniach o pracę stanie się obowiązkowa.
Dyrektywa przewiduje również, że pracownicy będą mieli prawo do informacji o przeciętnych zarobkach osób wykonujących podobną pracę, z podziałem na płeć. Co więcej, pracodawcy zatrudniający powyżej 100 pracowników będą musieli regularnie raportować różnice w wynagrodzeniach.
Państwa członkowskie Unii Europejskiej, w tym Polska, mają czas do czerwca 2026 roku na implementację przepisów dyrektywy do krajowego porządku prawnego. Odpowiedź na pytanie: jawność wynagrodzeń od kiedy? – brzmi: od momentu, gdy Polska dostosuje swoje prawo do wymagań unijnych, najpóźniej do połowy 2026 roku.
Obecnie polskie prawo nie nakłada obowiązku jawności wynagrodzeń w ogłoszeniach o pracę, choć taka praktyka staje się coraz popularniejsza. Pracodawcy mogą, ale nie muszą, ujawniać proponowane wynagrodzenie kandydatom. W wielu branżach widełki płacowe nadal pozostają tajemnicą, co utrudnia porównywanie ofert i negocjowanie wynagrodzeń.
W polskim prawie wynagrodzenie nie jest automatycznie uznawane za daną wrażliwą w rozumieniu RODO. Niemniej jednak informacje o zarobkach mogą być traktowane jako dane poufne na gruncie prawa pracy, zwłaszcza jeśli dotyczą indywidualnych umów i warunków zatrudnienia. Dlatego odpowiedź na pytanie: czy informacja o zarobkach jest poufna? – brzmi: tak, ale zależy to od kontekstu i konkretnej sytuacji prawnej.
Zgodnie z RODO, dane wrażliwe to szczególne kategorie danych osobowych, takie jak informacje o stanie zdrowia, poglądach politycznych czy pochodzeniu etnicznym. Wynagrodzenie jako takie nie należy do tej kategorii, choć jego ujawnienie może naruszać dobra osobiste pracownika. Dlatego czy wynagrodzenie to dane wrażliwe? – formalnie nie, ale nadal wymagają ochrony.
Wielu pracodawców zawiera w umowach zapisy o poufności wynagrodzenia, jednak takie klauzule są kontrowersyjne. Polskie prawo nie zakazuje pracownikowi dzielenia się informacją o własnym wynagrodzeniu. Wręcz przeciwnie, orzecznictwo sądów pracy sugeruje, że ograniczanie takiego prawa może być niezgodne z zasadą równości.
Dlatego odpowiedź na pytanie: czy pracownika obowiązuje tajemnica wynagrodzenia? – brzmi: nie w sposób bezwzględny. Pracownik może ujawnić swoje zarobki, jeśli nie narusza przy tym innych przepisów prawa lub tajemnicy przedsiębiorstwa.
Jeśli pracownik ujawni informacje o wynagrodzeniach innych osób bez ich zgody, może narazić się na konsekwencje dyscyplinarne lub cywilne, zwłaszcza jeśli takie dane stanowią element tajemnicy przedsiębiorstwa. Jednak ujawnienie własnego wynagrodzenia nie powinno być sankcjonowane.
Zatem co grozi za ujawnienie wynagrodzenia? – zależy od tego, czy mowa o swoim czy cudzym wynagrodzeniu, oraz czy taka informacja była objęta tajemnicą służbową.
Obecnie pracodawca nie ma obowiązku ujawniania wynagrodzenia poszczególnych pracowników. Jednak w kontekście nowych regulacji unijnych, będzie musiał umożliwić dostęp do danych zbiorczych – np. średnich wynagrodzeń w danej grupie stanowisk z podziałem na płeć. Czy pracownik może znać wynagrodzenie innych pracowników? – w pełni nie, ale będzie mógł uzyskać bardziej ogólne informacje.
W praktyce wiele firm nadal podchodzi do kwestii jawności płac z dużą ostrożnością. Obawiają się konfliktów wewnętrznych, roszczeń o podwyżki czy porównań, które mogą zaburzyć atmosferę pracy. Jednak coraz więcej organizacji decyduje się na stopniowe wprowadzanie zasad transparentności.
Jawność wynagrodzeń w firmie może przyjmować różne formy: od publikowania widełek płacowych w ogłoszeniach, przez tworzenie siatek wynagrodzeń, aż po pełną jawność zarobków w zespołach. Choć pełna transparentność nie jest jeszcze normą, coraz więcej organizacji dostrzega jej potencjał w budowaniu uczciwej kultury organizacyjnej.
Transparentność wynagrodzeń to nie tylko ujawnianie kwot. To także jasne kryteria awansów, polityka wynagrodzeń oparta na kompetencjach i doświadczeniu, oraz możliwość porównania swojego wynagrodzenia z rynkiem. Pracownicy, którzy wiedzą, jak i dlaczego są wynagradzani w określony sposób, czują się bardziej docenieni i zmotywowani.
Jawność wynagrodzeń to kierunek, w którym zmierza zarówno europejskie, jak i polskie prawo. Choć obecnie przepisy w Polsce nie nakładają obowiązku pełnej transparentności, nowe regulacje unijne – w tym jawność wynagrodzeń dyrektywa – znacząco zmienią ten stan rzeczy. Firmy powinny już teraz przygotowywać się na większą otwartość w polityce płacowej, a pracownicy mają prawo oczekiwać uczciwości i równości.
Ostatecznie pytania takie jak: co oznacza transparentność wynagrodzeń, czy pracownik może znać wynagrodzenie innych pracowników, czy kiedy wchodzi jawność wynagrodzeń – przestają być tylko teoretyczne. Stają się realnym wyzwaniem i szansą na zmianę kultury pracy na lepsze.
